مرمت معماری، شاخه‌ای از هنر معماری است که بر پایه شناخت و مطالعه بناها و بافت‌های تاریخی و آثار باستانی، به احیا کردن فضاهای تاریخی به لحاظ کالبدی، ساختاری و عملکردی می‌انجامد. این هنر که شاخه‌ای مهندسی معماری است که شامل شکل‌ها و سطوح گوناگونی از پژوهش و تحقیق در بافت تاریخی معماری است که در مقیاس‌های گوناگونی می‌توان آن را تعریف کرد.

مرمت بناهای تاریخی چیست؟

بافت‌های تاریخی یکی از موارد مهم، ارزشمند و هویت شهرها است که عناصر، بناها و نحوه شکل‌گیری و شبکه‌های عبور و مرور در هر بافت تاریخی نشان از نحوه زندگی اجتماعی ساکنین آن  شهر دارد. عدم توجه به یک بافت تاریخی با توجه به گذر زمان و عمر زیاد ابنیه ارزشمند آن می‌تواند باعث از بین رفتن و نابودی هویت آن شهر شود. با توجه به این که گردشگری در سطح جهان پیشرفت زیادی داشته و گسترش پیدا کرده‌است می‌توان با زنده نگه‌داشتن بافت‌های تاریخی شهرها به اقتصاد گردشگری کمک زیادی کنیم. همانطور که در کشورهای اروپایی با مرمت و بازسازی این بافت‌ها در جذب توریست بسیار موفق عمل کرده‌اند ولی متاسفانه در ایران با وجود داشتن پتانسیل‌های زیادی که در کشور داریم ولی آن‌گونه که شایسته است از آن‌ها استفاده‌ای نمی‌شود. علاوه بر بعد گردشگری، بافت‌های تاریخی بیان‌گر و یادآور دوران گذشته و سابقه‌ی تاریخی شهر هاست که باید حفظ شود، مرمت این بناها و بافت‌ها می‌تواند به این عمر کمک چشم‌گیری کند.

تعاریف مرتبط با مرمت:

مرمت:

عملیات تخصصی که هم از نظر کمی و هم کیفی بنا را دربر می‌گیرد، که هدف آن حفظ ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و زیبایی شناختی یک بنا با توجه به اصالت آن است. مرمت شامل مراحل مختلفی است که از جمله‌ی آن عبارتند از: حفاظت و نگهداری، تثبیت و استحکام بخشی تا بازگردانی وضعیت موجود به وضعیت اصیل و پایدار.

حفاظت:

اقدامات آگاهانه که از طریق فرآیندهای مراقبت از یک بنا یا بافت برای حفظ ارزش‌ها (تاریخی، علمی، زیبا شناختی، اجتماعی، اقتصادی) و اصالت فرهنگی آن بنا انجام می‌شود.

احیاء:

فرآیندی هدفمند از مجموعه‌ای از اقدامات را شامل می‌شود که به منظور ارتقای کیفی با حفظ اصالت و یک‌پارچگی در بافت‌های تاریخی فرهنگی انجام می‌شود.

حریم بنا:

به نواحی اطراف یک اثر تاریخی گفته می‌شود که با توجه به ضوابط و مقرراتی که تعیین شده‌است، انجام می‌شود و با هدف محافظت از آن اثر و حمایت‌های قانونی به عنوان لایه‌های حفاظتی (منظری، ساختاری، عملکردی) بر روی نقشه، مشخص می‌شود.

محدوده بافت:

به محدوده یک منطقه تاریخی فرهنگی ثبت شده، گفته می‌شود که همواره با توجه به ضوابط و مقررات و با هدف محافظت موثر از آثار فرهنگی، تاریخی یا طبیعی ملی یا جهانی موجود در آن منطقه و حمایت‌های قانونی به عنوان لایه‌های حفاظتی (منظری، ساختاری، عملکردی) بر روی نقشه، مشخص می‌شود.

مجموعه اقدامات مرمت و باززنده سازی بناهای تاریخی

1- بررسی و شناخت وضع موجود بنا

2- تهیه و تدوین طرح‌های متنوع و آنالیز و سنجش آن‌ها و در نهایت انتخاب یکی از آن‌ها

3- جمع بندی و تهیه طرح و نقشه‌های اجرایی مرمتی

برای مرمت یک بنا تنها نمی‌توان به تخصصی که معمار دارد اکتفا کرد و باید از افراد متخصص دیگری نیز استفاده کرد که نمونه‌ای از آن‌ها افراد متخصص در رشته‌های شهرسازی، فرهنگ‌شناسی، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و حتی شناخت انواع مصالح نیز مورد نیاز است. بنابراین لازم است برای هر کدام از این موارد متخصصان ویژه آن‌ها حضور داشته‌باشند.

عواملی در طول مرمت یک بنا باید مورد بررسی قرار بگیرد:

1- بررسی عوامل زیبایی‌شناسی و هنری

2- مطالعه وضع اقتصادی موجود در پیرامون بنا و همچنین خود بنا

3- مطالعات باستان‌شناسی و مطالعه وضعیت ساختمانی و کالبدی بنا

4- بررسی‌های مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی

5- تاریخ نگاری قسمت‌های مختلف اثر و همچنین محوطه‌های پیرامون آن

از نظر زمان شروع عملیات حفاظتی، حفاظت به سه گروه تقسیم می‌شود:

1- حفاظت همزمان با استقرار و تجهیز کارگاه مرمتی

2- حفاظت در حین مرمت

3- حفاظت در حین احیاء

روش های مرمت ابنیه و بناهای تاریخی

به طور کلی روش های مرمت و باززنده سازی بناهای تاریخی به چند دسته ی زیر تقسیم بندی می شود:

1- مرمت یا باززنده سازی حفاظتی

مرمت حفاظتی نوعی تعمیر است که هدف اصلی از انجام آن حفاظت و نگهداری بنا است. که در این شرایط وضع موجود بنا بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و در مرحله‌ی اول بنا را همان‌گونه که هست حفظ می‌کند. در این نوع از مرمت میزان مداخله مرمت‌گر در وضع موجود بنا تا اندازه‌ای است که شباهت بنای مرمت شده در وضعیت موجود از شروع مرمت ادامه می‌یابد.

2-  پاکسازی سبکی

این نوع از مرمت مخصوص بناهایی است که قبلا چندین بار مرمت شده‌است. اگر شخص مرمت‌گر اینجا تشخیص دهد که جاهایی که به بنا اضافه شده‌اند باید برداشته شوند، قسمت‌های اضافی برداشته می‌شوند و بنا به حالت اولیه بازگردانده می‌شوند. در این روش هدف از مرمت جلب رضایت علاقه‌مندان به اصالت بنا است.

3-  باززنده سازی تاریخی

این نوع از مرمت بیشتر مورد توجه مرمت‌گرانی است که به مسائل روز و پویایی ساختمان کمتر توجه دارند و بیشتر تمایل دارند موجودیت و تاریخ بنا را حفظ کنند. مشابه مرمت حفاظتی این روش نیز روش مطلوبی محسوب نمی‌شود. در مرمت تاریخی، توجه به تاریخ‌نگاری، اهمیت تاریخی بنا و مسائل فرهنگی، اجتماعی و ملی مطرح است. در مرمت تاریخی به مسائلی چون روابط بنا با محیط اجتماعی و فضای کالبدی و اقتصادی کمتر مورد توجه‌است. به طور خلاصه شخص مرمت گر به حفاظت و بازسازی تکمیلی بنا می‌پردازد.

4- مرمت تکمیلی

این نوع مرمت از ظریف ترین نوع مرمت محسوب می‌شود. چون شخص مرمت‌گر چنین تصمیم می‌گیرد که قسمت‌های از دست رفته‌بنای تاریخی را بازسازی کند که این امر یکی از مشکل‌ترین امور مرمتی است. زیرا در اثر بی‌دقتی کوچکی به هویت و اصالت بنا خدشه واقع می‌شود. این نوع مرمت مخصوص مواردی است که بخش‌هایی از بنای تاریخی تخریب شده‌باشد و بنا دارای کمبودهایی است.

5- باززنده‌سازی، مرمت استحکامی

همانطور که از اسم این نوع مرمت روشن است، هدف اصلی تقویت و استحکام ‌بخشی بنای تاریخی است، تا بتوان اقدامات دیگر بازسازی و درمان را انجام داد. موردی که در اینجا مطرح است این است که در عمل استحکام بخشی به استخوان‌بندی بنا هم در برابر نیروهای خارجی مانند باد و باران و برف و زلزله و... و هم در برابر نیروهای داخلی انجام می‌شود.

6- باززنده‌سازی جامع و کامل

این نوع مرمت نیز به نوعی گسترده است و نیاز به بررسی‌هایی دارد که با انتخاب بهترین روش‌ها و امکانات بنای تاریخی درمان و بازسازی شود و بتواند هویت خود را حفظ کند. این بررسی‌ها شامل بافت شهری و بررسی‌های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی باشد. مرمت به مفهوم عام خود شامل سه اقدام فنی و علمی است این سه اقدام شامل حفاظت، مرمت و احیاء است. حفاظت یا محافظت شامل کلیه اقداماتی است که به صورت موقت توسط طراحی، مرمت اتخاذ می‌گردد تا از عملکرد بیشتر عوامل مخل در بنا جلوگیری شود. مسئله زمان نقش عمده‌ای را در حفاظت ایفا می‌کند. 

اگر از این مطلب خوشتان آمده برای دیدن دیگر مطالب به بلاگ طرح تو طرح مراجعه کنید.

 برای ارتباط با کارشناسان طرح تو طرح و دریافت مشاوره، روی دکمه زیر کلیک کنید.

درخواست مشاوره

نویسنده: سارا صادق‌زاده