ضوابط طراحی پارکینگ؛ هرآنچه مهندسان باید بدانند

در پروژه‌های ساختمانی، طراحی پارکینگ یکی از موارد تعیین‌کننده به شمار خواهد رفت. بارها دیده‌ایم که پروژه‌ای با طراحی بی‌نقص، فقط به خاطر نادیده گرفتن چند سانتی‌متر شیب رمپ یا قرارگیری یک باکس پله در مکان نامناسب، در صدور پروانه به مشکل خورده یا با چالش‌های متعددی در هنگام ساخت همراه بوده است.

در دوره جامع ضوابط طراحی پارکینگ، به مهم‌ترین ضوابط طراحی که با چالش‌های زیادی برای طراحان همراه بوده، پرداخته شده است. از اصول پایه تا ترفندهای پیشرفته‌ای که فقط در تجربه‌های میدانی و پروژه‌های واقعی یاد گرفته می‌شوند.

در این دوره حدود 25 پروژه به عنوان نمونه آماده شده تا به واسطه ارائه توضیحات بر روی پروژه‌های اجرا شده به درک بهتر مخاطبین کمک کند. داخل هر یک از این پروژه‌ها یک روش خلاقانه برای تامین پارکینگ و افزایش تعداد پارکینگ توسط معماران استفاده شده است. هم‌چنین ضوابط صدور پروانه و دیگر مدارک لازمه در خصوص طراحی پارکینگ به تفکیک بیان شده است.

مهندس محمد مدرس، تدریس این دوره را برعهده داشت و طی سه جلسه ( در مجموع 11 ساعت ) این مبحث را به طور کلی توضیح داد. در حال حاضر امکان تهیه و خرید دوره ضوابط طراحی پارکینگ برای شما عزیزان فراهم شده و می‌توانید از طریق لینک فایل ضبط شده دوره را خریداری فرمایید.در ادامه مقاله به نکات و توضیحات استاد مدرس پرداخته شده که تماما متون زیر از جانب ایشان نقل شده است.

در مجموع شیوه تامین پارکینگ در مناطق شمال شهر تهران با مناطق جنوبی شهر متفاوت است. تامین و طراحی در قواره‌های کوچک به مراتب نسبت به قواره‌های بزرگ در شمال شهر دشوارتر می‌باشد. از این رو نباید ضوابط پارکینگ در همه مناطق شهر تهران یکسان باشد.

انواع پهنه بندی شهر تهران

در ادامه به توضیح در رابطه با پهنه بندی‌های شهر تهران پرداخت.انواع پهنه‌بندی شامل 4 مورد R، S، G، M می‌باشد.پهنه M به صورت ترکیبی است که امکان دارد کاربری تجاری / اداری یا تجاری / مسکونی را شامل شود.

پهنه S غیر مسکونی و خدماتی بوده و پهنه G متعلق به فضاهای سبز می‌باشد.تمامی پهنه‌بندی‌ و تراکم‌ها در تهران با ورود به سایت تهران من قابل مشاهده است و صرفا با ورود به این سایت می‌توان به راحتی در رابطه با هر پلاک استعلام گرفت و از نوع پهنه، گذر، طرح تفصیلی، پروانه، وضعیت پرونده و … آن مطلع شد.

یکی از نکات مثبت که رخ داد این بود که بر اساس طرح تفصیلی ابلاغ شده در سال 1391، تراکم هر پلاک به راحتی قابل تشخیص و قابل استعلام‌گیری می‌باشد.

در کشور ایران آرشیتکت‌هایی که به درآمد مناسبی در این حوزه دست یافتند، چندین خصیصه را شامل می‌شوند و صرفا به تنهایی معماران خوبی نیستند. تعداد زیادی معمار وجود دارد که علی‌رغم ارائه کار حرفه‌ای به درآمد مناسب در این حوزه نرسیده‌اند.یکی از مهم‌ترین خصوصیت‌ها این است که معمار، اقتصاد ساختمان را بداند و بر اساس آن طراحی نماید. در آن صورت ارزش طراحی پارکینگ مضاعف و تامین متراژ حداکثری را درک خواهد کرد.دیگر توانمندی حائز اهمیت، موضوع پرزنته، فن بیان و قدرت در بحث فروش خواهد بود.در حال حاضر بسیاری از معماران شناخته شده، افرادی هستند که از این خصوصیت‌های تاثیرگذار برخوردار هستند.

در ادامه به ارائه توضیحات در خصوص برخی از تعاریف پرداخته شد.

حقوق مکتسبه

به تمامی حق و دارایی‌های تثبیت شده هر شخص در شهرداری تهران حقوق مکتسبه گفته خواهد شد.

در صورتی که فردی تمامی عوارض، پایان کار و عدم خلاف یک ملک را دریافت کرده و ثبت نماید، آن ملک جزو حقوق مکتسبه فرد به شمار خواهد رفت.

بافت ناپایدار

به بافتی اطلاق می‌شود که یکی از شاخص‌های ریزدانگی ملک، نفوذناپذیری و یا فرسودگی را داشته باشد. هدف از شناسایی این بافت، ارائه تسهیلات خواهد بود.

بافت فرسوده

بافت‌ فرسوده، بافتی است که هر سه شاخص ریزدانگی ملک ( قواره کوچک )، نفوذناپذیری ( عرض کم کوچه‌ها ) و نداشتن ایمنی کافی را همزمان داشته باشد.

می‌توان گفت یک ضوابط حداقلی و یک ضوابط کیفی در امر طراحی وجود دارد.اگر بخواهیم بر اساس ضوابط کیفی امر طراحی را پیش ببریم، تامین پارکینگ دشوار خواهد شد.در ساختمان‌های امروزی پله فقط در مواقع اضطراری مثل زلزله و حریق مورد استفاده است و در غیر این صورت کاربردی نخواهد داشت. از این رو برای ضوابط حداقلی 50 سانتی متر کافی خواهد بود.

طی ابلاغیه صادر شده، سرایداری می‌بایست در زیرزمین احداث شود و دلیل این امر، این است که در آینده تبدیل به مسکونی نشود. 

عرض پارکینگ

در خصوص عرض پارکینگ عموما شهرداری هیچ گونه تخفیفی در پروانه و اجرا قائل نمی‎‌شود. در گذشته تا 5 سانتی متر با اغماض مورد قبول واقع می‌شد اما در حال حاضر قابل قبول نخواهد بود.اما این امکان وجود دارد که در مانور پارکینگ کمک شود.علت اصلی این است که در صورت تامین نشدن عرض پارکینگ امکان شکایت وجود دارد.

ضخامت دیوار همکف

بر اساس مبحث 19 مقررات ملی که در رابطه با انرژی و متریال‌های موجود می‌باشد، حداقل ضخامت دیواری که بتواند تعادل حرارتی برورتی را تامین نماید،20 سانتی متر تعیین شده است. اما این موضوع در همکف که نیاز به تبادل حرارتی ندارد، کاربردی نخواهد داشت. بنابراین دیوار را می‌توان با کمترین ضخامت ممکن در نظر گرفت، در صورتی که تمامی تمهیدات لازمه در خصوص شرایط مقاومت و پایداری آن از حیث لرزه‌سنجی بررسی شده باشد.

ضابطه پارکینگ های معلول

بر اساس ضابطه، هر 100 تا پارکینگ می‌بایست 5 تا پارکینگ معلول طراحی شود. یعنی 5 درصد پارکینگ‌ها به پارکینگ معلول اختصاص یابد. در صورتی که کمتر از 20 پارکینگ وجود داشته باشد، به طراحی پارکینگ معلول نیازی نخواهد بود.این ضابطه در خصوص واحد معلول نیز صدق می‌کند به این صورت که از هر 20 واحد مسکونی، یک واحد باید معلول باشد.

پارکینگ های مورد نیاز مراکز محلات

گفتنی است پارکینگ کاربری‌های مختلف به نوع پهنه‌بندی آن‌ها مرتبط خواهد بود اما به طور کلی برای کاربری تجاری هر 100 متر مربع 4 پارکینگ، برای کاربری اداری 2 عدد و خدماتی 1 پارکینگ مورد نیاز است.

پارکینگ های مورب

این دسته از پارکینگ‌ها در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت و حدالامکان به کارگیری از این مدل پارکینگ‌ها توصیه نمی‌شود.عمده مشکل این مدل از پارکینگ‌ها این است که موقع خروج، خودرو به ناچار باید عقب بیاید و در صورت وجود رمپ، فضای مناسب برای دورگیری نخواهد بود.

پارکینگ مزاحم

در برهه زمانی مختلف ضوابط طراحی پارکینگ مزاحم دستخوش تغییرات متعددی شد. مدت زمانی نهایتا یک یا دو پارکینگ مزاحم قبول می‌شد که می‌بایست به طبقه 3 و طبقه 4 تخصیص پیدا می‌کرد.طرح تفصیلی جدید معین کرد که در صورت تامین پارکینگ مازاد، ایرادی نخواهد داشت.طراحی این دسته از پارکینگ‌ها برای کاربری تجاری نیز قابل قبول بود.ویرایش سال 1398، امکان طراحی پارکینگ مزاحم برای کاربری تجاری را ممنوع کرد و صرفا برای واحد‌های مسکونی که بیش از دو پارکینگ لازم دارد مجاز دانست. بر این اساس برای واحدهای 200 متری که دو پارکینگ لازم دارد، امکان طراحی پارکینگ مزاحم وجود دارد.

یکی از نکات مثبت برای هر معمار ایجاد ارتباطات مستمر می‌باشد. یک معمار می‌بایست با دفتر خدمات و شهرداری هر منطقه بتواند ارتباط برقرار کند تا در موارد لازم بتواند اطلاعات مفید دریافت نماید. بسیاری از کارشناسان با تجربه در دفاتر خدمات حضور دارند که می‌توانند به شما کمک نمایند اما لازمه آن توانایی ارتباط‌گیری می‌باشد.

انواع پارکینگ ها

طبق مقررات ملی ساختمان پارکینگ‌ها بر اساس ظرفیت و تعداد خودروها به سه دسته کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند.پارکینگ‌های کوچک شامل 1 تا 3 محل پارک، پارکینگ متوسط دارای 4 تا 25 و پارکینگ بزرگ بیشتر از 25 محل پارک خواهند داشت.گفتنی است هرکدام از این دسته‌ها ضوابط مختص به خود را شامل می‌شوند. به فرض مثال عرض درب برای دسته اول 3 متر، دسته دوم 3.5 متر و پارکینگ‌های بزرگ 5 متر می‌بایست در نظر گرفته شود.

شیب رمپ

به طور کلی شیب مجاز رمپ 15 درصد در صدور پروانه اعلام شده است.این امر بدین معناست که یک طول 10 متری را اگر در نظر بگیریم، 1.5 متر افزایش یا کاهش ارتفاع خواهیم داشت.در برخی موارد نیز امکان قبول شدن شیب رمپ 17 درصد وجود دارد.در صورت اجرای رمپ 18 درصد امکان سر خوردن و لغزیدن خودرو وجود دارد و باید سعی بر آن باشد تا از 17 درصد تجاوز نکند.

ارتفاع پارکینگ ها

برای زیرزمین ساختمان ارتفاع 2 متر و 20 سانتی متر هم در برخی موارد قبول خواهد شد که البته کیفیت چندانی ندارد.ارتفاع 2 متر و 40 سانت مناسب می‌باشد که با در نظر گرفتن سقف کاذب و کف سازی حدودا ارتفاع کف تا کف زیرزمین مجموعا 3 متر خواهد شد.

کنترل سرگیری

نکته‌ای که در خصوص کنترل سرگیری وجود دارد این است که هر موقع رمپ‌ها بر روی یکدیگر قرار بگیرند، مشکلی در این خصوص پیش نخواهد آمد اما هر موقع رمپ‌ها نسبت به یکدیگر جابجا شوند باید سرگیری خودرو در این شرایط را بررسی کرد.به عنوان مثال در یک پروژه که ماشین دچار سرگیری شده بود، با افزایش طول رمپ توانستیم این مشکل را حل کنیم.دیگر راه حل در این خصوص این است که محل چرخ یک دست انداز قرار داده شود تا با بالا آمدن قسمت ابتدایی ماشین، امکان عبور فراهم شود.

تعداد درب پارکینگ

در صورتی که عرض زمین از 25 متر تجاوز کند، می‌توانیم دو درب پارکینگ قرار دهیم. این امر در ملک‌های تجمیعی 14 متر است که می‌تواند کمک زیادی به طراحان نماید.دلیل وجود محدودیت برای عرض و تعداد پارکینگ این است که در غیر این صورت، سازندگان عرض حداکثری در نظر خواهند گرفت و بر آن اساس فضای کوچه مملو از ورودی درب‌های پارکینگ خواهد شد که هم ظاهر زیبایی نخواهد داشت و هم فضای پارک معبر را از بین خواهد برد.گفتنی است شهرداری تهران همواره ضوابطی لحاظ کرده تا افراد را به تجمیع ملک سوق دهد.از این رو در صورت تجمیع ملک، در 14 متر امکان قرارگیری دو درب گذاشته که شناخت این مورد توسط طراحان کمک زیادی به ایشان در حل مسئله خواهد کرد.

حداقل فضای سبز

بر اساس ابلاغیه شورای شهر بعد از کسر رمپ‌ها حداقل درصد مشخصی از حیاط می‌بایست به فضای سبز اختصاص یابد. گفتنی است در صورت عدم تامین فضای سبز لازم، این امکان وجود دارد که درصد لازمه را با قرار دادن فضای سبز داخل نمای ساختمان و یا روف گاردن جبران نمود.به طور کلی فضای سبز خصوصا در مناطق برخوردار تهران، از جمله فاکتورهای حائز اهمیت در بحث فروش به شمار خواهند رفت.

رمپ ربع دایره

این مدل رمپ بیشتر برای ملک‌هایی با قواره کوچک کاربرد خواهد داشت و باید در حیاط استفاده شود.برای ملک‌هایی با متراژ بیش از 400 متر استفاده از آن توصیه نمی‌شود. به طور معمول این دسته از رمپ‌ها از کیفیت بالایی برخوردار نمی‌باشد.اگر طول ساختمان بیشتر از 30 متر بود، رمپ خورجینی یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها به شمار می‌رود که در صورت فراهم بودن شرایط پروژه می‌توان از آن استفاده کرد.

در صورت یادگیری اقتصاد معماری به صورت اصولی، شما دیگر به عنوان مهندس معمار نخواهی بود، بلکه می‌توانید به عنوان یک مشاور در کنار کارفرما باشید و ایشان را در تصمیم‌گیری‌های مهم همراهی نمایید.برای جذب کارفرما می‌بایست منافع شخص کارفرما را نسبت به منافع و سهولت کار طراحی خود، اولویت قرار دهید. 

آیا قرارگیری رمپ در حیاط مرسوم است؟در حال حاضر اکثر پروژه‌هایی که ساخته می‌شوند، کل فضای حیاط به ناچار به رمپ اختصاص داده می‌شود. در شرایطی می‌توانید رمپ را داخل حیاط نگذارید که زمین ملک متراژ قابل توجهی داشته باشد که باز هم در آن صورت تعداد زیادی پارکینگ از دست خواهید داد.تعداد کمی از پروژه‌ها به خواست خود کارفرما نیاز به فضای سبز در حیاط دارند و تمایل دارند که رمپ در این مکان حذف شود.

استعلام سازمان آتش نشانی

ساختمان‌های بالای 6 طبقه به صورت اتوماتیک از سازمان آتش نشانی استعلام گرفته خواهد شد.بعد از آن که کارشناس کنترل نقشه دفتر خدمات، تاییدیه را داد نقشه به صورت سیستمی در سازمان آتش نشانی کنترل شده و یک دستور عمل صادر خواهد کرد که طبق آن می‌بایست ایرادات بیان شده رفع گردد.موردی که برای سازمان آتش نشانی در بحث پارکینگ حائز اهمیت است، دسترسی خودرو آتش نشانی به بدنه ساختمان می‌باشد.در صورتی که ارتفاع ساختمان از کف خودرو تا کف طبقه طبقه آخر بیش از 23 متر باشد، نیاز به دو پله خواهد بود.این معیار بر اساس نردبان خودرو آتش نشانی سنجیده و معین شده است.

دسترسی خودرو آتش نشانی به بدنه ساختمان هم از لحاظ ارتفاعی و هم از لحاظ فاصله افقی می‌بایست بررسی گردد.در ملک شمالی اگر طول حیاط بیش از 12.5 متر باشد، بایستی یک ایستگاه آتش نشانی 10 متر در 10 متر پیش‌بینی شود تا جک خودرو باز شده و امکان دسترسی نردبان به بدنه ساختمان ایجاد شود.

سطح اشغال برای پهنه‌های مختلف

گفتنی است سطح اشغال به پهنه‌ها بستگی خواهد داشت، به فرض مثال برای پهنه R125 نهایتا 50 درصد جواز می‌دهند. در صورتی که برای پهنه‌های R122 تا 70 درصد هم مجاز می‌باشد.در مجموع در پهنه M و S به طور معمول طبقه منفی یک مطابق همکف بوده و منفی دو 100 درصد می‌باشد.بر اساس ابلاغیه‌ای که سال 1399 صادر شد، شورای شهر پیشروی را در نظارت فنی، یک متر خروج از 60 درصد به علاوه دو متر در همکف با سقف غیر اساسی و 2 متر خروج از سطح اشغال در منفی یک با سقف اساسی را مجاز دانست.

کد صفر

برای ساختمان سازی یک نقطه پایه نیاز می‌باشد. تعیین کد صفر برای شهرداری از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد چرا که موجب می‌شود ساختمان‌ها در یک تراز در کنار یکدیگر قرار بگیرند.به صورت حداقلی برای ایجاد یک تهویه، از کف صفر تا کف همکف، 1 متر و 20 سانتی متر می‌تواند ارتفاع داشته باشد.

پله دودبند

عمده آسیب‌هایی که در حریق به وجود می‌آید بر اثر سوختگی نیست بلکه بر اثر خفگی و استشمام گازهای مسموم پیش می‌آید.در صورتی که پله دودبند نباشد، احتراق از طریق پله بالا رفته و قابل جابجایی است و همین امر، محلی که برای فرار تعبیه شده را به خطرناک‌ترین محل تبدیل خواهد کرد.

به پله‌هایی که امکانات لازم را شامل می‌شوند، پله دوربند یا دودبند می‌گویند.

پارکینگ مکانیزه

قرار دادن این نوع پارکینگ‌ها توسط شهرداری بلامانع می‌باشد و با مزیت‌هایی نیز همراه است.عمده مزیت این دسته از پارکینگ‌ها این است که تعداد طبقات کاهش پیدا می‌کند، رمپ حذف می‌شود و راهرو بین ماشین‌ها کم خواهد شد و در برخی از پروژه‌ها گزینه مناسبی به شمار خواهد رفت.اما با توجه به امکانات موجود اجرای آن نیاز به شرایط خاصی خواهد داشت و ریسک بزرگی به شمار می‌رود.

پارکینگ محوطه

شهرداری در صورتی امکان این نوع پارکینگ را مجاز می‌داند که کمتر از 60 درصد سطح اشغال ساخته شود.انجام این کار بیشتر برای خانه‌های ویلایی شخصی ساز کاربرد خواهد داشت.

جابجایی درختان

جابجا کردن درختان با جریمه بالایی توسط شهرداری همراه است و قطع کردن آن‌ها نیز از جهت مسئولیت اجتماعی در قبال محیط زیست به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.گفتنی است درختان واقع شده در پروژه هم به معماران مرتبط می‌باشند چرا که برای جانمایی‌ها باید به آن توجه نمود.ضوابط شهرداری در خصوص جابجایی درختان به نوع آن ها نیز برخواهد گشت.به طور کل معمار باید تا جای ممکن باید تلاش کند تا تمهیداتی بیاندیشد که بدون آسیب به محیط زیست و بدون جریمه شدن و ایجاد هزینه اضافی این مسائل را حل نماید.

در ادامه مهندس مدرس در این خصوص چندین راهکار ارائه نمود.

مقاله تهیه شده تنها بخشی از توضیحات و نکات این دوره 11 ساعته بود. در صورت تمایل به تهیه کامل این دوره می‌توانید از طریق لینک زیر نسبت به خرید آن اقدام فرمایید.

خرید دوره جامع ضوابط طراحی پارکینگ