پیش از دهه چهل شمسی،شمس پهلوی ( دختر رضا شاه پهلوی و خواهر محمدرضا پهلوی ) و همسرش مهرداد پهلبد ( وزیر فرهنگ و هنر ) به دلیل بیماری آسم منطقه‌ای خوش آب و هوا در مهرشهر استان البرز که از چند روستا از جمله حسین‌آباد افشار تشکیل شده بود را برای زندگی انتخاب کردند. کاخ مروارید و یا کاخ شمس در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ با زیربنای ۲۵۰۰ متر برای زندگی شمس پهلوی ساخته شد. سازه اصلی و طرح کاخ به شکل یک سفره‌ماهی است که صدفی آن را دربرگرفته‌است. در ضلع شمالی کاخ یک دریاچه به شکل باله‌های سفره‌ماهی طراحی و اجرا شده است که گویی کاخ را در آغوش گرفته است.این ساختمان به‌دست وسلی پیترز طراحی و بنیاد فرانک لوید رایت به مبلغ یک میلیون دلار آمریکا ساخته شد. این بنا محل سکونت شمس پهلوی و خانواده‌ او تا سال ۱۳۵۷ بود.

معماری کاخ مروارید

این کاخ یکی از مجهزترین، مرفه‌ترین و اشرافی‌ترین بناهای دوره‌ی پهلوی محسوب می‌شود. در ساخت و ساز کاخ شمس، هیچ یک از اصول معماری ایرانی رعایت نشده و سبک، نقشه و ساختار آن کاملا غربی است. معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تاثیر از شیوه فرانک لوید رایت از پرآوازه‌ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی‌اش به نام عامری شکل گرفته است.

کاخ مروارید شامل قسمت‌های مختلفی از جمله تالار طلایی بار،  دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب‌نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق‌های خواب و غیره است. یکی از زیباترین بخش‌های این کاخ، اتاق صدف آن است. این اتاق دارای تزئینات بسیار زیبایی است که نمای بیرونی آن به شکل حلزون دیده می‌شود.

عناصری که در طراحی و ساخت این کاخ به‌کاررفته است به‌خوبی نشان می‌دهد که این بنا برای یک شاهزاده شرقی و متناسب با سلیقه وی طراحی‌شده است. بخشی از دکوراسیون کاخ توسط دو هنرمند آمریکایی طراحی‌شده است که به‌منظور سهولت و سرعت در انتقال و اجرای آن در ایتالیا انجام‌شده است. ساخت و تکمیل کاخ شمس دو سال طول کشید. فضای سبز کاخ بر اساس برداشتی نمادین از پارک‌های اروپایی و تلفیق آن با الگوی باغ‌های ایرانی طراحی‌شده است. درختان و گل‌های کاخ مروارید منتخبی از گونه‌های زیبای ایرانی و خارجی است.

این کاخ در اواخر دهه ۴۰ در محوطه‌ای حدود ۱۷۰ هکتار با تپه‌های ملایم در کنار دریاچه مصنوعی کوچکی ساخته شده است. مشخصه پیکره بیرونی این بنا دو گنبد بتنی است که با هم تلفیق شده‌اند و نورگیر وسیعی که کل سقف را پوشش می‌دهد به علاوه یک بخش حلزونی شکل که در بالای اتاق اختصاصی شمس تعبیه شده است. سازه بتنی کاخ با نوعی پلاستر مخصوص پوشیده شده و از داخل با سنگ و پارچه و مصالح شفاف تزئین شده است.

دفتر کار، اتاق‌های تشریفات، نشیمن و ناهارخوری خانوادگی و خواب‌ها به طور متوالی گرداگرد فضای وسیع مرکزی قرار گرفته‌اند و ورود به هر یک از آن‌ها از طریق یک راهروی شیب‌دار انجام می‌شود. به طور کلی در زیر این گنبد پذیرایی، استخر، سینما و ورودی قرار گرفته‌اند، فضاها در ترازهای متعدد که دسترسی به آن‌ها از جهات مختلف با رمپ و پله مسیر می‌شود منظور شده‌اند.

الگوهایی که نشانگر مفهوم شمس هستند به دفعات به چشم می‌خورند و بیشتر نقوش و الگوهای به‌کار رفته در طراحی اثاثیه، لوسترها و چراغ های سقفی و دیواری، از دایره شکل گرفته‌اند. حتی کف‌سازی و نورپردازی محوطه اطراف کاخ با همان ایده‌های مشابه و هماهنگ طراحی شده‌اند. استفاده‌های متعدد و متنوع از پلکسی گلاس در ضخامت‌ها و اشکال متفاوت به عنوان ماده‌ای که نور را از خود عبور می‌دهد بدون قابلیت شکنندگی ویژگی‌های طراحی داخلی در این کاخ شمرده می‌شود.

بازگشایی کاخ شمس

پس از انقلاب این کاخ به بنیاد مستضعفان و بعد از حدود ۱۵ سال به بنیاد تعاون واگذار شد و بنیاد تعاون سپاه نیز در ازای هزینه‌ی صدور مجوزِ ساخت‌ و ساز در حدود ۸۰ هکتارِ این مجموعه، ساختمان‌های مسکونی مجموعه‌ی کاخ شمس را به شهرداری فروخت. از آن زمان از این کاخ به‌ عنوان موزه و با نام مجتمع اردویی، تفریحی شهید فهمیده استفاده شده است تا حدود سال ۱۳۸۲ و پس از بارش سنگین برف و با شکایت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری، کار این مجتمع تفریحی به پایان رسید. ۳۰ درصد یعنی ۲۷ هکتار از مجموعه‌ کاخ مروارید به اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان البرز واگذار شد تا با مرمت و سامان‌دهی فضای کاخ، امکان بازدید عموم از آن فراهم شود.

این کاخ اکنون در وضعیت نامناسبی قرار دارد و گفته می‌شود به بودجه‌ای معادل ۲۰۰ میلیارد تومان برای بازسازی و مرمت نیاز دارد و هنوز مالکیت آن کامل تعیین نشده است. بیشتر بخش‌های بنا دچار آسیب‌های جدی شده است، سقف‌ها نم برداشته‌، جداره‌ و تزیینات سردرها کنده شده‌ و درب‌ها شکسته شده‌اند. آب باغ قطع شده است و درختان نادر آن زرد شده‌اند.

 برای ارتباط با کارشناسان طرح تو طرح و دریافت مشاوره، روی دکمه زیر کلیک کنید.

درخواست مشاوره

نویسنده : بهار صداقتی