منظور پست مدرن در فارسی به فرامدرن و پسامدرن معنی شده است كه شرايط بعد از مدرن و يا مرحله‌ای تاريخی بعد از مدرن است. بعضی پست مدرن را دوره فراصنعتي تلقي كرده‌اند وعده‌ای هم آن‌را دوره‌های متفاوت از مدرن می‌دانند. از ديدگاه پست مدرن مشكلات امروز جوامع مانند مدرن كم بها شدن حيثيت انسان است.

نظريات پست مدرنيسم و نقد آن از مدرنيسم در موارد ذيل قابل بررسی است:

•    عقلانيت

•    ايده‌ئولوژی

•    كثرت گرایی

•    تاريخ

•    رسانه‌ها

•    زبان

•    تكنولوژی

پست مدرنیسم پیکره پیچیده و درهم تنیده و متنوعی از اندیشه‌ها، آرمان و نظریاتی است که در اواخر دهه 1960 میلادی سر برآورد و بعدا اندیشه‌های دیکانستراکشن (Deconstruction) و مکاتب فکری غرب از جمله فمینیسم و پسا‌استعمارگرایی و غیره جزء واژه پست مدرن فلسفی مطرح شدند. پست مدرنیسم در سراسر اروپا و ایالات متحده به ویژه در محافل آکادمیک و در میان دانشگاهیان، معماران، هنرمندان و حتی مجریان برنامه‌ها و تبلیغات و رسانه‌های گروهی و مطبوعات اشاعه و... گسترش یافت. واژه پست مدرن گفتمان‌های فراوان و متعددی را در پی داشته است، روندی که همچنان ادامه دارد.

معماری پست مدرن چیست؟

پست مدرنیسم در تلاش بوده تا با ارائه مفاهیمی گرم‌تر و روشن‌تر، از سلطه مدرنیسم بر دنیای طراحی و معماری بکاهد. گلن آدامسون، مدیر موزه طراحی و هنر نیویورک، تاریخچه مختصری از این حرکت را ارائه می‌دهد. در طی این سال‌ها جنبش معماری پست مدرن به چیزهای مختلفی متهم شده است؛ از جمله زشتی، سطحی و منفعت طلب.

هابرماس معتقد است که ، کاربرد "پسا" بیشتر تداوم جریانی را ثابت می‌کند، نه پایانش را. همانطور که مقصود جامعه شناسان از واژه پساصنعتی را نشان می‌دهد و نه پایانش را . در تفکر پست مدرن تاکید بر وجه محلی یا بومی در مقابل قطب‌بندی جهانی و فردی، عینی و ذهنی پیشی می‌گیرد و بر اساس همین دیدگاه است که بر بازی زبانی ناهمگن، امور نامتوافق، بی ثباتی‌ها و ناپایداری‌ها، گسست‌ها و تضادها تاکید دارد. تفکر پست مدرن هر گفتگو را به جای آن‌که مکالمه یا دیالوگی ببیند و شریک بداند، آن‌را نوعی بازی و رویارویی بین دو رقیب می‌داند. در این تفکر اجتماع همگانی و جهانی به هیچ‌‌وجه یک آرمان یا ایده‌آل محسوب نمی‌شود.

ویژگی‌های معماری پست‌مدرن ایران

توجه به جوامع در هر محل و اینکه چگونه واقعیات خود را همچون زبانی که طی سالیان برای خود تعریف کرده‌اند، می‌سازند. اولویت تفکر پست‌مدرن از جزء به کل و اصولا اولویت با جوامع محلی و بومی هر منطقه است. در مقابل معماری مدرن که یک حکم از بالا به پایین برای همه جهان صادر می‌کرد. علاقه به داستان سرایی در طراحی، پذیرش دنیایی متکثر و چند زبانی، نگاهی کمی ساده انگارانه و سطحی‌تر و توجه بیشتر به رویه‌های جامعه تا نگاه عمیق‌تر و ژرف نگر‌تر.

در تفکر پست‌مدرن، هنر صرفا یک تجربه زیبا شناختی نیست؛ بلکه روش شناخت جهان است. ویژگی شاخص هنر پست مدرن تاکید بر کلیشه، تقلید طنز گونه ازسبک‌های مختلف و اختلاط و آمیختن رنگ‌های مختلف کولاژ  (Collage)  است. هنر در دنیای پست‌مدرن نه وابسته به چارچوب ارجاعی و معیار داوری خاصی است و نه به پروژه یا اتوپیای خاصی تعلق دارد. ایهاب حسن نظریه پرداز پست‌مدرن با ترسیم و ارائه جدول یا تمایزات بین دو جنبش مدرنیسم و پست‌مدرنیسم به طراحی و نقشه‌پردازی درباره محدوده‌ها و مرزهای اندیشه پست‌مدرن اقدام کرده است.

معماری پست مدرن سفید

در سال 1972 میلادی گروه Five Architects بیانیه‌ای را در شهر نیویورک ایالات متحده به چاپ رساندند که حاوی آثار آن‌ها طی دو دهه گذشته بود. آثار آن‌ها تماما سفید بودند و حال و هوای سبک کوربو و معماری اینترنشنال یا همان سبک بین‌المللی را داشتند. آن‌ها سبکی متشکل از احجام سفید رنگ معماری بین المللی و احجام هندسی و ساده معماری پست‌مدرن ابداع کردند. پیتر آیزنمن  Peter Eisernman  که با گذشت زمان به معماری دیکانستراکشن و بعد فولدینگ گرایش یافت. ریچارد مه‌یر Richard Meier  که کماکان به سبک late modern و یا همان مدرن سفید وفادار است. میکل گریوز Michael Graves که اصول معماری پست‌مدرن را به سادگی می‌توان در پروژه ساختمان عمومی شهرداری پرتلند در آمریکا دید.

معماری پست مدرن در دکوراسیون داخلی

اکثر طراحیهای سال‌های اخیر معماری پست‌مدرن برای بسازبفروش‌های پول‌دار بودند. از جمله ساختمان PPG فیلیپ جانسون در پیتزبورگ، هورتون سنتر طراحی شده توسط جان جنر و هتل‌های قو و دلفین مایکل گریوز برای کمپانی دیزنی. تفکری که برای سادگی و پیچیدگی شروع شده بود حالا ساخته شده بود برای نمایش قدرت و ثروت کمپانی‌ها و اشخاص بزرگ. امروزه معمارها از هر مکتبی که بخواهند مفاهیم را بکار می‌برند و اولین چیزی که اکثریت آن‌ها رعایت می‌کنند توجه به شرایط محل ساختمان است. این تاثیر خوب را مدیون پست‌مدرنیسم و پیچیدگی آن هستیم.

معماران سبک معماری پست‌مدرن

اکنون پس از گذشت 30 سال می‌توان از بحث‌های بی‌حاصل برسر ساختمان‌های معروفی چون پیاتزا در ایتالیا، ساختمان پرتلند طراحی شده توسط مایکل گریوز و ساختمان شرکت AT&T در نیویورک عبور کرد. تمام آن نقل قول‌های سطحی و انتقادات بی دلیل از طراحیها صرفاً برای تحریک مخاطب بوده اند.این طراحیها انقلابی بودند بر علیه یکنواختی طراحی سبک مدرن که تا دهه ۱۹۷۰ دیگر کاملاً انعطاف ناپذیر شده بود. ولی این طراحی‌ها همچنین قصد داشتند گرم و جذاب باشند. بجای شیشه و سیمان بی احساس، معماری پست مدرن چیزی را پیشنهاد می‌کند که به اندازه خود انسان‌ها متفاوت و منحصر به فرد است. البته همه طراحی‌ها از آزمون زمان سربلند بیرون نیامدند ولی با نگاهی به گذشته می‌بینیم که اکثر این طراحی‌ها کیفیتی پر معنا داشتند.

خصوصیات معماری پست‌مدرن تهران

معماری پست‌مدرن در ایران حدودا در دهه پنجاه شمسی شکل گرفت و تا اوایل دهه هفتاد شمسی نیز ادامه یافت. معماری تاریخ‌گرا به عنوان جریانی موازی با جو غالب معماری مدرنیستی ایران و به شدت تحت تاثیر جریانات روشن‌فکری ایران در آن دهه‌ها بود. اتفاقاتی به شکل گیری و جهت‌یابی آن کمک کرد: برگزاری همایشی در سال 1349 شمسی با عنوان بررسی امکان پیوند معماری سنتی با شیوه‌های نوین ساختمان با حضور یکی از سردمداران معماری پست‌مدرن لویی کان در اصفهان برگزار شد و پس از آن نیز همایش دیگری با حضور معمارانی نظیر جیمز استرلینگ، حسن فتحی مصری، کنزو تانگه ژاپنی و موشه صفدی کانادایی در مهرماه سال 1353 شمسی پیرامون مفهوم تلفیق مفاهیم سنتی با تکنولوژی مدرن برگزار گردید. معماری تاریخ‌گرا و بوم‌گرا در گسترده‌ترین معنا آموزه‌ای خواستار باز‌آوردن یا تداوم رسوم و باورهای فرهنگ بومی است.

فلسفه معماری پست مدرن جهان

از نظر معماری پست‌مدرن شرایط زیر فرم یک ساختمان را تعیین می‌کنند: خصوصیات فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و اقتصادی افراد که از آن ساختمان استفاده می‌کنند. خصوصیات شهری، خیابان، میدان، کوچه، مغازه. شرایط اقلیمی، رطوبت، سرما، گرما، جنگل، صحرا. نحوه زندگی روزمره اهالی ساختمان، نیازهای آن‌ها، پیش زمینه‌های ذهنی. رابرت ونتوری در سال 1972 کتاب دیگری به نام ” یادگیری از لاس وگاس نوشت. ” Learning From Los Vegas ” . در این کتاب، توجه معماران را به فرهنگ و خصوصیات روزمره زندگی جلب کرد. وی در این کتاب یادآور شده که، سمبلها آن‌هایی نیستند که روشن‌فکران به مردم دیکته کردند بلکه، این سمبل‌ها را خود مردم طرح کرده و قابل فهم برای آن‌هاست. اشکال سردرها، مغازه‌ها و احجام عامه پسند چیزی است که به شهر لاس وگاس جذابیت خاصی داده است.

تاثیر رنگ و نور در معماری پست‌مدرن

به طور کلی معماری داخلی و معماری پست‌مدرن ترکیبی است از احجام هندسی ساده نظیر مکعب، هرم، استوانه در ترکیب با رنگ‌های متضاد و درخشان. در نورپردازی در عین توجه به نور طبیعی در معماری داخلی تجاری نیز از نورهای درخشان و رنگی و حتی نئون به عنوان آموزه‌هایی از مکتب طراحی هنر پاپ نیز استفاده می‌شود. دو تن از معمار‌هایی که در کتاب جنکس از آن‌ها نام برده شد، آلدو رسی ایتالیایی و جیمز استرلینگ بریتانیایی بودند، که هر دو پیش از اینکه متد تاریخی را در طراحی‌های خود اتخاذ کنند، در واقع طراحان مدرن بودند. رسی خود در مورد زمینه‌گرایی کتابی نوشته بود و در سبک طراحی خود به نوعی کلاسیسم مرثیه‌ای با استفاده از فرم سمبلیک رسیده بود.

بررسی معماری پست‌مدرن غرب

سبک معماری مدرن در غرب برای پیشبرد ایدئولوژی صنعتی‌‌سازی بوده و به بیانی مدرنیسم اولین پاسخ ایدئولوژیکی به بحران‌های اجتماعی و تفکیک از مذهب بوده است. با درک فزاینده‌ای نسبت به مصالح و عملکردها خلاقیت‌های معمارانه‌ی مدرن به‌روز و جلوه‌های زیباشناسی بصری معماری تا حد زیادی از ماشین و نقاشی‌‌ها و مجسمه‌ سازی الهام گرفت. لوکوربوزیه روح جدیدی را در کالبد این سبک دمید و اصلاحاتی را انجام داد که ایده‌های عموم را نسبت به تولید انبوه تغییر داد. والتر گروپیوس، مدرسه باوهاوس را به عنوان «کلیسای جامع آینده» طراحی کرد. میس‌ ون درروهه پلان‌های بسیاری را بنا بر روح زمان طراحی کرد که طرز فکر عصرجدید صنعتی را نشان داد و راه‌حلی برای مشکلات اجتماعی، اقتصادی و حتی هنری بود.

از دهه شصت ‌ميلادی موضوع پست‌مدرن در معماری به صورت يک سبک مهم مطرح شد و انتقادات زير بنايی به انديشه منطق‌گرا و تكنو‌مدار معماری مدرن وارد گرديد. آغازگر اين جنبش كسی نبود بجز یکی از شاگردان لويی كان به نام رابرت ونچوری. وی در جواب شعار ميس که اظهار داشته: "كمتر بيشتر است" ، بيان ميكند " كمتر كسل كننده است ". از نظر ونچوری معماری تنها تكنيک نيست بلكه مسائل بسيار پيچيده و متضاد در ساختمان وجود دارد كه نمی‌توان آن‌ها را ناديده گرفت.

خانه مادر ونچوری اولين ساختمان ساخته شده به سبک پست‌مدرن و نماد اين معماری است. ونچوری در طرح خود از از نمادهایی هم‌چون بام شیب‌دار و پنجره و قوس سردر ورودی و لوله دودكش استفاده كرد كه نماد و نشانه‌های يک خانه در غرب به شمار می‌رفت. اگرچه نمای اين ساختمان به صورت متقارن طراحی شده ولی به‌دليل پيچيدگی و ملزومات خاص در چيدمان اتاق‌ها در نمای ساختمان، پنجره‌ها به صورت نامتقارن طراحی شده‌اند. با توجه به طرح ونچوری، به معماری پست‌مدرن معماری پاپ يا معماری مردمی هم می‌گويند.

برخی از پروژه‌های شاخص ونچوری

دانشکده گوردون هال 1983

خانه رابرت ونچوری 1926

بنای موزه یادبود آلن 1977

چارلز مور دیگر معمار پست‌مدرن در جواب شعار میس می‌گوید " بیشتر بیشتر است. از نظر ونچوری ساختمان‌ها نمی‌توانند همه دارای یک فرم و فلسفه باشند. ونچوری سبک بین‌الملل را کاملا مردود می‌داند و به جای آن معتقد به زمینه‌گرایی است.

یکی از طرح‌های محوری پست‌مدرن" میدان ایتالیا " توسط چارلز مور معمار فقید بود. مور در طرح خود توجهی به بافت اطراف سایت نداشت بلکه در این طرح مجسمه و فواره و آب را به صورت یک مجموعه به‌هم تنیده به نمایش گذاشته است.

میدان پیازا در ایتالیا 1979 نیوئورلئان

مور به خوبی توانست خصوصیات محله ایتالیایی در منطقه نیوئورلئان را در این میدان به نمایش بگذارد. قرار دادن نقشه ایتالیا به صورتی که انتهای جنوبی‌ترین بخش نقشه (منطقه سیسیل واقع در  جنوب ایتالیا) به مرکز این میدان نزدیک شده است و به منطقه این بخش از شهر هویت بخشیده است. در این منطقه از ایالت نیوئورلئان، بیشترین جمعیت ایتالیایی‌های اهل سیسیل زندگی می‌کنند.

برخی از پروژه‌های مهم به سبک پست‌مدرن

ساختمان فرهنگی اجتماعی پرتلند، مایکل گریو 1982

ساختمان سونی، فیلیپ جانسون 1984

برج تجاری/اداری ترانس آمریکا، سانفرانسیسکو 1972

ساختمان MI6 لندن، تری فارل 1990

در صورت رضایت از مطلب فوق، برای خواندن مطالب بیشتر به سایت طرح تو طرح مراجعه کنید.

 برای ارتباط با کارشناسان طرح تو طرح و دریافت مشاوره، روی دکمه زیر کلیک کنید.

درخواست مشاوره

نویسنده: نیما قطانی